اثرات جنگل زدایی بر پارامترهای منحنی رطوبتی خاک در جنگل های فندقلوی اردبیل

تغییر کاربری اکوسیستم های طبیعی به اکوسیستم های مدیریت شده، اثرات زیان باری بر خصوصیات خاک داشته و به عنوان عامل تخریب خصوصیات فیزیکی خاک بشمار می آید. هدف از این پژوهش بررسی اثرات تغییر کاربری اراضی بر پارامترهای منحنی رطوبتی خاک جنگلی منطقه فندقلوی اردبیل بود. بدین منظور نمونه های خاک از سه کاربری شامل 1) جنگل طبیعی 2) جنگل تبدیل شده به اراضی مرتعی 3) جنگل تبدیل شده به اراضی زراعی برداشته شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملاً تصادفی، فاکتور اول شامل نوع کاربری اراضی در سه سطح جنگل، مرتع و زراعی و فاکتور دوم شامل چهار عمق خاک (25-0، 50-25، 75-50 و 100-75 سانتی متر) و در سه تکرار (پروفیل) اجرا گردید. در هر نوع کاربری 12 نمونه خاک دست نخورده برای اندازه گیری جرم مخصوص ظاهری، هدایت هیدرولیکی و منحنی رطوبتی در 13 نقطه ( رطوبت و مکش) و نیز 12 نمونه خاک دست خورده برای اندازه گیری جرم مخصوص حقیقی، کربن آلی، توزیع اندازه ذرات و تخلخل کل برداشته شد. پارامتر آلفا (?) و n در مدل وان گنوختن (1980) از طریق برازش داده های منحنی رطوبتی به این مدل و با بکارگیری نرم افزار retc برآورد گردیدند. همچنین پارامتر های رطوبت اشباع (?s) و رطوبت باقیمانده (?r) بترتیب معادل رطوبت در مکش صفر و 15 بار در نظر گرفته شد. شیب منحنی رطوبتی در نقطه عطف (sp) از طریق رابطه ارائه شده توسط دکستر (2004) محاسبه گردید. توزیع اندازه منافذ خاک (ماکرو(بزرگتر از 75 میکرون)، مزو (30 تا 75 میکرون) و میکرو (کوچکتر از 30 میکرون)) بر اساس سیستم طبقه بندی انجمن علوم خاک امریکا (1997) از روی داده های منحنی رطوبتی در مکش های صفر، 40 و 100 سانتی متر تعیین گردید. نتایج نشان داد که تغییر کاربری جنگل به کاربری های مرتع و زراعی در سه عمق بالایی باعث کاهش معنی دار کربن آلی خاک شد اما در عمق چهارم اختلاف معنی داری مشاهده نشد. با تغییر کاربری جنگل به کاربری مرتع و زراعی و نیز با افزایش عمق در هر سه کاربری، جرم مخصوص ظاهری، حقیقی و شن افزایش ولی تخلخل کل، هدایت هیدرولیکی و رس کاهش یافت. تغییر کاربری جنگل به مرتع و زراعی از طریق افزایش معنی دار منافذ ماکرو و کاهش معنی دار منافذ میکرو باعث کاهش معنی دار رطوبت های اشباع و قابل استفاده گیاه در خاک گردید. افزایش عمق در هر سه کاربری به علت افزایش منافذ ماکرو و کاهش منافذ میکرو باعث کاهش رطوبت های اشباع و قابل استفاده گیاه گردید. با تغییر کاربری جنگل به کاربری مرتع و زراعی و نیز با افزایش عمق در هر سه کاربری پارامتر آلفا (?) بطور معنی-دار افزایش و پارامترهای n و شیب منحنی رطوبتی در نقطه عطف (sp) بطور معنی دار کاهش یافت. موقعیت شکل منحنی رطوبتی خاک در هر چهار عمق در کاربری جنگل بالاتر از کاربری مرتع و زراعی و در کاربری مرتع نیز بالاتر از کاربری زراعی قرار گرفت. بر اساس نتایج تحقیق حاضر، تغییر کاربری اراضی جنگلی به مرتعی و زراعی در منطقه فندقلوی اردبیل به علت کاهش ماده آلی خاک باعث افت کیفیت فیزیکی خاک گردید.